Wiadomości / BLOG

731-749-755

Zasady refundacji kosztów najmu pojazdu zastępczego z polisy OC sprawcy - stanowisko Rzecznika Finansowego.

1. Zasadny czas najmu pojazdu zastępczego w przypadku szkody całkowitej.

Jeżeli chodzi o praktykę sądową w zakresie czasu, za który przysługuje zwrot kosztów samochodu zastępczego przy szkodzie całkowitej, to zasadniczo przyjmuje się, że zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do refundacji za okres do dnia spełnienia świadczenia odszkodowawczego z uwzględnieniem czasu na zagospodarowanie pozostałości oraz na zakup nowego pojazdu. W szczególności należy zwrócić uwagę na treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2013 r. o sygn. III CZP 76/13 (OSNC 2014, nr 9, poz. 85), zgodnie z którą odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego OC komunikacyjnego obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego poniesione przez poszkodowanego w okresie niezbędnym do nabycia innego pojazdu mechanicznego, jeżeli odszkodowanie ustalone zostało w wysokości odpowiadającej różnicy pomiędzy wartością pojazdu mechanicznego sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a wartością pojazdu w stanie uszkodzonym, którego naprawa okazała się niemożliwa lub nieopłacalna (tzw. szkoda całkowita). Zatem orzecznictwo Sądu Najwyższego uzasadnia wniosek, że czasem refundowanego najmu pojazdu zastępczego w przypadku szkody całkowitej jest okres od dnia wynajęcia pojazdu zastępczego w związku ze zniszczeniem posiadanego przez poszkodowanego pojazdu do dnia, w którym poszkodowany mógł nabyć faktycznie i obiektywnie odtworzyć możliwość korzystania ze zniszczonej rzeczy poprzez zakup innego pojazdu mechanicznego o podobnej wartości rynkowej. Okres ten może kończyć się wcześniej niż dzień wypłaty odszkodowania za szkodę w pojeździe, może kończyć się w dniu wypłaty tego rodzaju świadczenia odszkodowawczego, może również wykraczać poza dzień wypłaty odszkodowania za szkodę całkowitą w samochodzie.

Zasada indywidualizacji odpowiedzialności za szkodę nakazuje każdorazowo ustalać i badać chwilę, w której możliwe było odtworzenie przez poszkodowanego możliwości korzystania z rzeczy poprzez zakup innego pojazdu mechanicznego. Każdorazowo należy badać mierniki staranności poszkodowanego, jego obiektywne możliwości finansowe i osobiste, a także mierniki staranności ubezpieczyciela Zasady refundacji kosztów najmu pojazdu zastępczego przy likwidacji szkód z obowiązkowego ubezpieczenia posiadaczy pojazdów mechanicznych przy wykonaniu zobowiązania lub sposób jego współdziałania z poszkodowanym (terminowość wypłaty odszkodowania za szkodę w pojeździe, właściwe określenie wysokości odszkodowania czy udzielenie pomocy w zbyciu pozostałości powypadkowych). Inne mierniki staranności należy stosować względem osoby obeznanej z rynkiem motoryzacyjnym, w szczególności z jego segmentem w postaci obrotu pozostałościami powypadkowymi, a inne wobec poszkodowanego, który nie posiada doświadczenia w tym zakresie. Jeżeli zatem poszkodowany nie był w posiadaniu środków finansowych pozwalających na odtworzenie możliwości korzystania z rzeczy przed otrzymaniem świadczenia odszkodowawczego za szkodę w pojeździe lub przed otrzymaniem świadczenia odszkodowawczego i zbyciem pozostałości powypadkowych, a jednocześnie podejmował przy tym starania w celu zbycia pozostałości powypadkowych, to zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela może kończyć się w dniu, w którym poszkodowany obiektywnie mógł nabyć inny pojazd mechaniczny o podobnej wartości do zniszczonego. Z zasady, o której mowa w art. 354 k.c. (dot. konieczności współdziałania wierzyciela z dłużnikiem), nie można wyprowadzić wniosku, aby poszkodowany był zobowiązany do dalsze go zaciągania zobowiązań w celu jak najszybsze go odtworzenia możliwości korzystania z rzeczy (np. poprzez branie kredytu, pożyczki) i przez to pogarszania swojej sytuacji majątkowej. Mając na uwadze powyższe Rzecznik zgadza się ze stanowiskiem, iż w przypadku szkody całkowitej, właściwym okresem, za który istnieje zobowiązanie do refundacji kosztów najmu samochodu zastępczego powinien być okres od dnia wynajęcia tego pojazdu w związku z jego zniszczeniem do dnia spełnienia świadczenia odszkodowawczego z uwzględnieniem czasu niezbędnego dla zagospodarowania pozostałości powypadkowych. Wtedy bowiem poszkodowany jest w posiadaniu środków pieniężnych pozwalających na zakup pojazdu mechanicznego podobnego do pojazdu, który uległ uszkodzeniu. Przeprowadzenie oględzin, czy też doręczenie stanowiska o rozliczeniu szkody jako całkowitej nie stanowią czynności, które skutkują naprawą szkody majątkowej w postaci niemożności korzystania ze zniszczonego pojazdu mechanicznego. Nie powodują tak że przerwania adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy faktem zniszczenia pojazdu a faktem poniesienia kosztów za najem pojazdu zastępczego po dniu dokonania oględzin lub doręczenia informacji o rozliczeniu szkody jako szkody całkowitej. Wyniki oględzin lub informacja zakładu ubezpieczeń o tym, iż zostanie złożone oświadczenie woli o przyjęciu odpowiedzialności w ramach szkody całkowitej może stanowić po stronie poszkodowanego co najwyżej asumpt do podjęcia czynności zmierzających do nabycia podobnego pojazdu mechanicznego. Rzecznik jest również zdania, że za nieprawidłową należy uznać praktykę zakładów ubezpieczeń polegającą na sztywnym wyznaczaniu granic refundowanego okresu najmu do czasu przeprowadzenia oględzin lub powiadomienia o szkodzie całkowitej po dokonaniu tych oględzin i 7 dni na zagospodarowanie pozostałości powypadkowych, nawet jeżeli poszkodowany nie od zyskał obiektywnej możliwości nabycia innego pojazdu o podobnej wartości do zniszczonego.

2. Zasadny czas najmu pojazdu zastępczego w przypadku szkody częściowej.

W sytuacji zaistnienia szkody częściowej za właściwy okres, za który przysługuje poszkodowanemu zwrot kosztów pojazdu zastępczego należy uznać czas rzeczywistej naprawy z uwzględnieniem elementów procesu likwidacji szkody.

Powyższe stanowisko znajduje bowiem swoje uzasadnienie nie tylko w zasadzie pełnego odszkodowania (art. 361 §2 k.c.), ale również w przyjętej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawie kompensacji kosztów wynajmu samochodu zastępczego. W wyroku z dnia 26 listopada 2002 r. (sygn. akt V CKN 1397/00, LEX nr 77057) Sąd Najwyższy wskazał, że „skoro samochód mógł zostać naprawiony, to poszkodowany może w zasadzie żądać od zakładu ubezpieczeń zwrotu kosztów wynajmu pojazdu zastępczego poniesionych jedynie w okresie naprawy samochodu”. Jednocześnie w wyroku z dnia 5 listopada 2004 roku (II CK 494/03, LEX nr 145121), Sąd Najwyższy podniósł że “jeżeli uszkodzony pojazd nadaje się do naprawy w postaci wmontowania do niego nowej części zamiennej, to koszty najmu przez poszkodowanego tzw. samochodu zastępczego obejmować mogą okres konieczny i niezbędny do naprawy pojazdu”. Sformułowanie “okres konieczny i niezbędny”, które zostało użyte w wyżej wskazanym orzeczeniu, oznacza nic innego jak obowiązek zwrotu kosztów wynajmu samochodu zastępczego za rzeczywisty, a nie technologiczny czas naprawy uszkodzonego pojazdu. W opinii Rzecznika Finansowego w orzecznictwie Sądu Najwyższego trudno szukać legitymacji dla praktyki uznającej odpowiedzialność tylko za określony czas postępowania likwidacyjnego (od dnia zgłoszenia szkody do dnia oględzin uszkodzonego pojazdu) i tylko za technologiczny czas naprawy. Z uzasadnienia powyżej przywołanych orzeczeń można jedynie wnioskować, że czas ten wyznaczony jest rzeczywistym czasem naprawy – okresem, w którym uszkodzony pojazd mechaniczny w normalnym stanie rzeczy, przy uwzględnieniu faktycznych elementów naprawy (oczekiwania w kolejce na naprawę, sprowadzenia części zamiennych, technologiczną przerwę potrzebną na wyschnięcie świeżej powłoki lakierniczej przed przystąpieniem do prac związanych z konserwacją oraz finalnym montażem pojazdu itp.) oraz procesu likwidacji szkody (oczekiwania na oględziny, oczekiwania na ponowne oględziny, uzgodnień poszkodowanego z ubezpieczycielem co do zakresu naprawy) mógł zostać naprawiony. Natomiast trudno odnaleźć stanowisko w doktrynie i w orzecznictwie, które aprobowałoby praktykę refundacji kosztów najmu samochodu zastępczego tylko za technologiczny czas naprawy.

Do podobnych wniosków należy dojść analizując wytyczną 20.8 wspomnianych już Wytycznych KNF, która akcentuje konieczność wzięcia pod uwagę obiektywnych czynników, wpływających na okres niemożności korzystania z własnego pojazdu przez poszkodowanego. Technologiczny czas naprawy określany w programach komputerowych jest wyliczony jedynie czysto teoretycznie. Zawiera zazwyczaj, a piori ustaloną przez ubezpieczyciela, modelową sumę roboczogodzin potrzebnych do naprawy pojazdu. Nie uwzględnia natomiast wielu istotnych czynników występujących w normalnym toku realizacji usługi naprawy pojazdu, o których przykładowo mowa powyżej. Poszkodowanemu przysługuje więc zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego za okres, od dnia jego wynajęcia w związku ze szkodą do dnia naprawy uszkodzonego pojazdu (do dnia, w którym poszkodowany bez zbędnej zwłoki mógł ode brać pojazd, a pojazd był już sprawny). Oczywiście, jeżeli po naprawie i odbiorze pojazdu, z uwagi na zakres uszkodzeń, konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań technicznych, to również czas ich przeprowadzenia mieści się w zakresie odpowiedzialności. Ograniczanie okresu, za który przysługuje refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego poprzez oparcie metodyki kompensacji o tzw. technologiczny czas naprawy, nie tylko nie realizuje zasady pełnego odszkodowania, ale również naraża poszkodowanych na poniesienie dodatkowych wydatków, które nie wystąpiłyby, gdyby im nie została wyrządzona szkoda. Na koniec niniejszych rozważań wskazać należy, że nie zawsze przedłużający się okres naprawy może oznaczać konieczność refundacji najmu pojazdu zastępczego przez zakład ubezpieczeń.

W uchwale z dnia 15 lutego 2019 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt III CZP 84/18, OSNC 2020, nr 1, poz. 6.) podkreślił, że odpowiedzialność ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego obejmuje także celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki, poniesione przez poszkodowanego na najem pojazdu zastępczego w okresie przedłużającej się naprawy, chyba że są one następstwem okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi poszkodowany lub osoba trzecia. Przedłużająca się naprawa może bowiem wynikać np. z błędu mechanika lub tego, że poszkodowany odda auto do naprawy po upływie dłuższego okresu od zdarzenia. Jeśli natomiast przyczyna zwłoki w naprawie jest obiektywna, wówczas poszkodowany nie może ponosić odpowiedzialności z tego tytułu.